ΝΙΚΟΣ ΕΓΓΟΝΟΠΟΥΛΟΣ (1907-1985)

Ο Νίκος Εγγονόπουλος γεννήθηκε στην Αθήνα. Ο πατέρας του καταγόταν από την Κωνσταντινούπολη. Κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού της εκεί, η οικογένεια Εγγονόπουλου αποκλείστηκε από το ξέσπασμα του πρώτου παγκοσμίου πολέμου το καλοκαίρι του 1914. Ο Εγγονόπουλος πέρασε τα μαθητικά του χρόνια (1919-1927) εσωτερικός σε σχολείο του Παρισιού. Στην Αθήνα επέστρεψε το 1927 για να υπηρετήσει τη στρατιωτική του θητεία στο 1ο Σύνταγμα Πεζικού. Απολύθηκε το 1928 και εργάστηκε ως το 1930 ως μεταφραστής σε τράπεζα και ως γραφέας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, παρακολουθώντας παράλληλα μαθήματα σε νυχτερινό Γυμνάσιο. Από το 1930 ως το 1933 εργάστηκε ως σχεδιαστής στη διεύθυνση Σχεδίων Πόλεως του Υπουργείου Δημοσίων Έργων. Στο μεταξύ (1932) γράφτηκε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών με δάσκαλο τον Κωνσταντίνο Παρθένη, ενώ παράλληλα φοίτησε στο εργαστήριο του Φώτη Κόντογλου και γνωρίστηκε με το Γιάννη Τσαρούχη και τον Δημήτρη Πικιώνη. Το 1934 μετατέθηκε στην Τοπογραφική υπηρεσία του Υπουργείου και ένα χρόνο αργότερα μονιμοποιήθηκε. Το 1941 πολέμησε στο Αλβανικό μέτωπο και αιχμαλωτίστηκε από τους Γερμανούς σε στρατόπεδο εργασίας, από όπου δραπέτευσε και επέστρεψε στην Αθήνα με τα πόδια. Το 1945 αποσπάστηκε ως βοηθός στην έδρα Διακοσμητικής και Ελευθέρου Σχεδίου του Εθνικού Μετσοβείου Πολυτεχνείου, όπου το 1956 έγινε μόνιμος επιμελητής και εγκατέλειψε τη θέση του στο Υπουργείο. Ένα χρόνο αργότερα διορίστηκε επιμελητής της έδρας Γενικής Ιστορίας της Τέχνης. Το 1964 παραιτήθηκε από το Πολυτεχνείο, επέστρεψε όμως τρία χρόνια αργότερα, καθώς εκλέχτηκε έκτακτος μόνιμος καθηγητής στην έδρα Ελευθέρου Σχεδίου και το 1969 τακτικός καθηγητής στην έδρα Ελευθέρου Σχεδίου και εντεταλμένος στην έδρα Γενικής Ιστορίας της Τέχνης. Η ακαδημαϊκή του σταδιοδρομία έληξε το 1973, όταν συμπλήρωσε το όριο ηλικίας και αποχώρησε από το Πολυτεχνείο, όπου το 1976 ανακηρύχτηκε ομότιμος καθηγητής. Παντρεύτηκε δυο φορές, το 1950 τη Νέλλη Ανδρικοπούλου με την οποία απέκτησε ένα γιο, τον Πάνο, και το 1960 την Ελένη Τσιόκου, με την οποία απέκτησε μια κόρη, την Εριέττη. Ο Νίκος Εγγονόπουλος υπήρξε λογοτέχνης, μεταφραστής, ζωγράφος, αγιογράφος και σκηνογράφος. Η πρώτη του εμφάνιση στον καλλιτεχνικό χώρο πραγματοποιήθηκε το 1938 με την παρουσίαση ζωγραφικών έργων του στα πλαίσια της έκθεσης Τέχνη της Νεοελληνικής Παραδόσεως. Τον ίδιο χρόνο δημοσίευσε στίχους του στο περιοδικό Κύκλος του Απόστολου Μελαχρινού και εξέδωσε την πρώτη ποιητική συλλογή του με τίτλο Μην ομιλείτε εις τον οδηγόν, ενώ συνεργάστηκε ως σκηνογράφος στην παράσταση του έργου του Πλαύτου Μένεχμοι στο θέατρο Κοτοπούλη. Ακολούθησαν οι ποιητικές συλλογές Κλειδοκύμβαλα της σιωπής (1939), Επιστροφή των πουλιών (1946), Έλευσις (1948), Εν Ανθηρώ Έλληνι Λόγω (1956) [για την οποία τιμήθηκε το 1958 με το Πρώτο Βραβείο Ποιήσεως του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας], Η Κοιλάδα με τους ροδώνες (1978). Δημοσίευσε ποιήματα, θεωρητικά κείμενα και μεταφράσεις (από ποιήματα των Μαγιακόφσκι, Λωτρεαμόν, Λόρκα, Μπωντλαίρ, ντε Κίρικο, Πικάσσο, Τζαρά) στα περιοδικά της εποχής (Νέα Γράμματα, Τετράδιο, Κύκλος, Υπερρεαλισμός, Ο Ταχυδρόμος, Πάλι, Ευθύνη, Ζυγός, Σπείρα, Cahiers du sud, London magazine, Manna κ.α.), πήρε μέρος σε εκθέσεις ζωγραφικής στην Ελλάδα και το εξωτερικό (Ρώμη, Οττάβα, Μόντρεαλ, Βανκούβερ, Βρυξέλλες, Σαν Πάολο κ.α.) και συνεργάστηκε σε πολλές θεατρικές παραστάσεις ως σκηνογράφος (του Εθνικού Θεάτρου, του Κρατικού θεάτρου Βορείου Ελλάδος, του θεάτρου Κοτοπούλη κ.α.). Το 1979 τιμήθηκε για δεύτερη φορά με το Πρώτο Κρατικό Βραβείο Ποιήσεως, ενώ για το ζωγραφικό του έργο είχε τιμηθεί με το παράσημο Χρυσούς Σταυρός του Γεωργίου του Α’ (1966).Τιμήθηκε επίσης με το Παράσημο Ταξίαρχου του Φοίνικος. Έργα του μεταφράστηκαν στα αγγλικά, γαλλικά, ιταλικά, ισπανικά ουγγρικά και μελοποιήθηκαν από το Νίκο Μαμαγκάκη, τον Αργύρη Κουνάδη, το Μάνο Χατζιδάκι. Ο Νίκος Εγγονόπουλος πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του σε συνθήκες οικονομικής ανέχειας. Πέθανε το 1985 από ανακοπή καρδιάς. Είχε προηγουμένως υποβληθεί σε χειρουργική επέμβαση που του στοίχισε το ένα του πόδι. Η καλλιτεχνική δημιουργία του Νίκου Εγγονόπουλου τοποθετείται στην πρωτοπορία του ελληνικού υπερρεαλισμού, στα πλαίσια της οποίας έδρασε σ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του. Βασικά χαρακτηριστικά του έργου του αποτέλεσαν η ιδιότυπη χρήση της δημοτικής γλώσσας και οι συμβολικές μορφές του, μέσω των οποίων πρόβαλε το αίτημα για μια ελληνοκεντρική υπερρεαλιστική ποίηση και μια νέα έκφραση της ελληνικότητας.  1. Για περισσότερα βιογραφικά στοιχεία του Νίκου Εγγονόπουλου βλ. Βούρτσης Ιάκωβος, «Χρονολόγιο Νίκου Εγγονόπουλου», Διαβάζω381, 1/1998, σ.128-131, Σπητέρης Τώνης Π. – Αργυρίου Αλεξ., «Εγγονόπουλος Νίκος», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό3. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1985, Επτά Ημέρες Καθημερινής, 25/5/1997 και Χατζηφρώτης Ι.Μ., «Εγγονόπουλος Νίκος», Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας6. Αθήνα, Χάρη Πάτση, χ.χ.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία • Αμπατζοπούλου Φραγκίσκη, Νίκος Εγγονόπουλος · Ο Υπερρεαλισμός της ατέρμονος ζωής. Αθήνα, Εταιρεία Συγγραφέων, 1988. • Ανδρικοπούλου Νέλλη, «Άγνωστες πτυχές από τη ζωή και το έργο του Νίκου Εγγονόπουλου», Η λέξη77, 9/1988, σ.650-657. • Αργυρίου Αλεξ., «Νίκος Εγγονόπουλος», Η ελληνική ποίηση · Νεωτερικοί ποιητές του μεσοπολέμου, σ.205-213 (της εισαγωγής) και 338-340 (της ανθολογίας). Αθήνα, Σοκόλης, 1979. • Αργυρίου Αλεξ., «Νίκου Εγγονόπουλου: Έλευσις», Ποιητική ΤέχνηΒ’, αρ.25, 1/4/1947 (τώρα και στον τόμο Διαδοχικές αναγνώσεις Ελλήνων υπερρεαλιστών, σ.149-154. Αθήνα, Γνώση, 1983). • Γεωργουσόπουλος Κώστας, «Μαγνόλια ή περί των πτητικών φυτών», Η λέξη1, 1/1981, σ.4-7. • Δασκαλόπουλος Δημήτρης, «Νίκος Εγγονόπουλος · Ο θάνατός του στον ελληνικό Τύπο», Διπλή Εικόνα7, 4/1986, σ.62-67. • «Διάλεξη», Επιθεώρηση Τέχνης99, 3/1963, σ.193-197. • Ελύτης Οδυσσέας, «Το χρονικό μιας δεκαετίας», Ανοιχτά Χαρτιά, σ.293-294. Αθήνα, Αστερίας, 1974. • Εμπειρίκος Ανδρέας, «Νικόλαος Εγγονόπουλος ή το θαύμα του Ελμπασσάν και του Βοσπόρου», Αμπατζοπούλου Φραγκίσκη, …δεν άνθησαν ματαίως · Ανθολογία υπερρεαλισμού, σ.331-334. Αθήνα, Νεφέλη, 1980. • Ζαμάρη Ρένα, Ο ποιητής Νίκος Εγγονόπουλος · Επίσκεψη τόπων και προσώπων. Αθήνα, Καρδαμίτσα, 1993. • Κεντρωτής Γιώργος, «Τα πικρά ποιήματα του Νίκου Εγγονόπουλου. Μια προσέγγιση», Διαβάζω369, 12/1996, σ.62-68. • Κουμπής Αδαμάντιος, Πίνακας Λέξεων των ποιημάτων του Νίκου Εγγονόπουλου. Ηράκλειο, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 1998. • Μπελεζίνης Ανδρέας, «Ένας διάλογος με ομότεχνους και αντίτεχνους» (κριτική για την Κοιλάδα με τους ροδώνες), Διαβάζω21, 6/1979, σ.70-74. • Νίκος Εγγονόπουλος · Ωραίος σαν έλληνας · Εννέα μελέτες. Αθήνα, Ίδρυμα Γουλανδρή - Χορν, 1996. • Πετρίδης Λ., «Βράχε τραχύτατε του Ελμπασάν και πράσινη απαλή δαντέλα του Βοσπόρου», Ο Ταχυδρόμος669, 4/2/1967, σ.41-52. • Σπητέρης Τώνης Π. – Αργυρίου Αλεξ., «Εγγονόπουλος Νίκος», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό3. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1985. • Χατζηφώτης Ι.Μ., «Εγγονόπουλος Νίκος», Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας6. Αθήνα, Χάρη Πάτση, χ.χ. • Connoly D., «Έλληνες υπερρεαλιστές σε αγγλική μετάφραση · Προβλήματα, Παράμετροι και Δυνατότητες», Πόρφυρας71-72 (Κέρκυρα), 10/1994 - 3/1995, σ.7-20. • Friar K., Modern greek poetry · From Cavafis to Elytis. New York, Simon & Schuster, 1986. Αφιερώματα περιοδικών - Συνεντεύξεις • «Μια συνομιλία με τον Νίκο Εγγονόπουλο», Η λέξη1, 1/1981, σ.54-55. • Ηριδανός4, 2-3/1976, σ.33-156. • Διαβάζω381, 1/1998. • «Η ζωή και το έργο του Νίκου Εγγονόπουλου», Ο Ταχυδρόμος669, 4/2/1967. • Χάρτης25-26, 11/1988. • Επτά Ημέρες Καθημερινής, 25/5/1997.

Εργογραφία (πρώτες αυτοτελείς εκδόσεις) 1 Ι.Ποίηση • Μην ομιλείτε εις τον οδηγόν. Αθήνα, Κύκλος, 1938. • Τα κλειδοκύμβαλα της σιωπής. Αθήνα, Ιππαλεκτρύων, 1939. • Επτά ποιήματα. Αθήνα, Ο Γλάρος, 1944. • Μπολιβάρ. Αθήνα, Ίκαρος, 1944. • Η επιστροφή των πουλιών. Αθήνα, Ίκαρος, 1946. • Έλευσις. Αθήνα, Ίκαρος, 1948. • Εν Ανθηρώ Έλληνι λόγω. Αθήνα, Ίκαρος, 1957. • Η κοιλάδα με τους ροδώνες. Αθήνα, Ίκαρος, 1978. • Bolivar · un poeme grec. Παρίσι, Francois Maspero, 1976. (μετάφραση Franchita Gonzalez Battle) • Bolivar · Un poemia Griego. Καράκας, Junentud Griega de Venezuela - Editorial Arcadia, 1981. (μετάφραση Miguel Castillo Didier) ΙΙ.Πεζογραφία- Δοκίμιο - Τέχνη • Ελληνικά Σπίτια. Εικονογραφημένη έκδοση του Εθνικού Μετσοβείου Πολυτεχνείου, 1972. • Ο Καραγκιόζης · Ένα ελληνικό θέατρο σκιών. Αθήνα, Ύψιλον/Βιβλία, 1980. • Πεζά κείμενα· Με δύο έγχρωμους πίνακες. Αθήνα, Ύψιλον/Βιβλία, 1987. • Η κοιλάδα με τους ροδώνες. Αθήνα, Ίκαρος, 1978. ΙΙΙ.Συγκεντρωτικές εκδόσεις • Μην ομιλείτε εις τον οδηγόν - Τα κλειδοκύμβαλα της σιωπής. Αθήνα, Ίκαρος, 1966. • Ποιήματα Α΄ · Μην ομιλείτε εις τον οδηγόν - Τα κλειδοκύμβαλα της σιωπής. Αθήνα, Ίκαρος, 1977. • Ποιήματα Β΄ · Η επιστροφή των πουλιών - Έλευσις - Ο Ατλαντικός - Εν ανθηρώ Έλληνι λόγω. Αθήνα, Ίκαρος, 1977. 1. Για τις μεταφράσεις έργων του Εγγονόπουλου στα αγγλικά και την ελληνική δισκογραφία Εγγονόπουλου βλ Connoly D., «Παράρτημα · Έργα του Εγγονόπουλου σε αγγλική μετάφραση» και Μπαγέρης Δημήτρης, «Ν.Εγγονόπουλος: Από Τα Κλειδοκύμβαλα της σιωπής στα κλειδοκύμβαλα των συνθετών», Διαβάζω381, 1/1998, σ.155-156 και 140 αντίστοιχα.

Επιπλέον Πληροφορίες Χειρόγραφα του λογοτέχνη υπάρχουν στο Γενικό Αρχείο του Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου (Ε.Λ.Ι.Α.)

ΕΚΕΒΙ, ΑΡΧΕΙΟ ΕΛΛΗΝΩΝ ΛΟΓΟΤΕΧΝΩΝ